Włókna węglowe (ang. carbon fibres) to jedno z najważniejszych osiągnięć współczesnej inżynierii materiałowej. Dzięki wyjątkowej kombinacji lekkości, wytrzymałości i odporności termicznej, znajdują szerokie zastosowanie w wielu branżach, od lotnictwa po sport wyczynowy.
Czym są włókna węglowe?
Włókna węglowe to cienkie włókna składające się niemal wyłącznie z atomów węgla ułożonych w uporządkowane struktury przypominające grafit. Pojedyncza nitka jest kilkakrotnie cieńsza niż ludzki włos, a mimo to charakteryzuje się niezwykłą wytrzymałością mechaniczną i sztywnością.
Historia i rozwój
Pierwsze zastosowanie włókien węglowych miało miejsce już w 1880 roku, kiedy Thomas Edison używał ich jako żarników w żarówkach. Współczesne włókna węglowe zaczęto rozwijać w latach 50. i 60. XX wieku. Kluczowym momentem było zastosowanie poliakrylonitrylu (PAN) jako surowca, co pozwoliło na uzyskanie włókien o wysokiej zawartości węgla i lepszych właściwościach mechanicznych. Od tego czasu technologia produkcji włókien węglowych była rozwijana przez firmy na całym świecie, w tym przez japońskie przedsiębiorstwa takie jak Toray, Nippon Carbon i Mitsubishi.
Proces produkcji
Produkcja włókien węglowych obejmuje kilka etapów:
- Stabilizacja: Włókna PAN są podgrzewane w temperaturze 220–250°C przez około 50 godzin w atmosferze utleniającej, co prowadzi do ich stabilizacji termicznej.
- Karbonizacja: Stabilizowane włókna są następnie podgrzewane w atmosferze obojętnej (np. azotu) do około 1000°C, co powoduje usunięcie innych pierwiastków i pozostawienie struktury węglowej.
- Grafityzacja: Włókna są poddawane dalszemu podgrzewaniu do temperatury nawet 3000°C, co prowadzi do krystalizacji węgla i uzyskania struktury zbliżonej do grafitu.
Alternatywnie, jako surowiec można wykorzystać pak mezofazowy, co pozwala na uzyskanie włókien o wyższej gęstości i lepszym przewodnictwie cieplnym oraz elektrycznym.
Właściwości włókien węglowych
Włókna węglowe charakteryzują się:
- Wysoką wytrzymałością na rozciąganie: nawet do 4000 MPa.
- Wysokim modułem sprężystości (modułem Younga): do 700 GPa po grafityzacji.
- Niską gęstością: około 1,75 g/cm³.
- Odpornością na wysokie temperatury: nie topnieją, lecz sublimują w temperaturze około 3500°C.
- Odpornością chemiczną: są odporne na działanie wielu chemikaliów.
- Dobrą przewodnością elektryczną: szczególnie po procesie interkalacji.
Jednakże, włókna węglowe mają również pewne wady, takie jak niska udarność i podatność na utlenianie w wysokich temperaturach w atmosferze tlenowej.
Zastosowania
Dzięki swoim wyjątkowym właściwościom, włókna węglowe znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach:
- Lotnictwo i kosmonautyka: elementy konstrukcyjne samolotów, łopatki turbin, osłony termiczne.
- Obronność:
- Motoryzacja: karoserie samochodów sportowych, elementy zawieszenia.
- Sport: rakiety tenisowe, rowery, narty, wędki.
- Budownictwo: wzmocnienia konstrukcyjne, materiały kompozytowe.
- Elektronika: ekrany elektromagnetyczne, przewodniki prądu.
Włókna węglowe są również wykorzystywane w produkcji kompozytów węglowo-węglowych, które charakteryzują się wyjątkową odpornością na wysokie temperatury i są stosowane m.in. w osłonach termicznych statków kosmicznych.
Włókna węglowe są coraz powszechniej wykorzystywane w sektorze zbrojeniowym i bezpieczeństwa, ze względu na swoją lekkość i wytrzymałość:
Pancerze kompozytowe: stosowane w pojazdach wojskowych i hełmach balistycznych jako warstwa wzmacniająca przy zachowaniu niskiej masy.
Bezpilotowe statki powietrzne (drony): dzięki niskiej wadze i dużej wytrzymałości, włókna węglowe pozwalają budować lekkie, trudne do wykrycia i manewrowe jednostki.
Elementy konstrukcyjne rakiet i pocisków: zwłaszcza w częściach narażonych na wysokie temperatury i przeciążenia.
Systemy maskowania i ochrony elektromagnetycznej: włókna węglowe, dzięki przewodności elektrycznej, są stosowane do ekranowania urządzeń wojskowych przed emisją elektromagnetyczną (EMI shielding).
Uzbrojenie osobiste: nowoczesne karabiny i inne elementy wyposażenia indywidualnego (np. łoża broni) wykorzystują kompozyty na bazie włókien węglowych dla zmniejszenia masy i zwiększenia trwałości.
Podsumowanie
Włókna węglowe stanowią fundament nowoczesnych technologii kompozytowych. Ich unikalne właściwości mechaniczne, termiczne i chemiczne sprawiają, że są niezastąpione w wielu zaawansowanych aplikacjach inżynierskich.Mimo pewnych ograniczeń, takich jak wysoki koszt produkcji, rozwój technologii i poszukiwanie tańszych surowców mogą przyczynić się do jeszcze szerszego zastosowania tego materiału w przyszłości.